سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریور سال1382 به عنوان اولین بورس کالا شروع به فعالیت کرد. و پس از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه سال 83 شروع به فعالیت نمود.با تصویب قانون بازار اوراق بهادار، دولت موظف شد اقدامات لازم را برای فعال کردن بورس های کالایی و تطبیق آن با این قانون و ارائه راهکارهای قانونی مورد نیاز را به عمل آورد. تصمیمات پس از تصویب وزیر امور اقتصاد و دارایی لازم الاجرا می باشد.
فهرست
سایت بورس کالای ایران
سازمان بورس کالای ایران(www.ime.co.ir) به عنوان یک شرکت جدید، پس از پذیره نویسی در چهار گروه سهامداری و برگزاری مجمع عمومی از ابتدای مهرماه سال 1386 شروع به فعالیت کرد و به خرید وفروش انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده های نفتی و پتروشیمی و کشاورزی در قالب معاملات نقد، نسیه ، سلف ، سلف استاندارد و معاملات ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی مشغول است.
علت بوجود آمدن بورس کالا
این سایت، مانند بورس اوراق بهادارمی باشد که معامله در آن انجام می‌شود، تفاوت آن در این است که در بازار آن، کالاهای خام و فرآوری نشده مانند گندم، برنج، پنبه، فلزات و… می‌شود. وجود مسائل و محدودیت‌های بازار سنتی، شفاف نبودن کشف قیمت در این بازارها و نبودن ضمانت های لازم برای معامله‌گران، تشکیل بازارهایی مانند بورس کالا امر ضروری به نظر می رسید . در بورس کالا نهادهای ناظر با در نظر گرفتن قوانین و مقررات لازم، از حقوق تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و بازرگانان حمایت می‌کنند.
از دلایل اصلی تشکیل ای بازار کشف قیمت واقعی محصولات و کالاها می باشد. ارتباط نامشخص بین عرضه و تقاضا باعث ایجاد نوسانات کاذب در محصولات می‌شود که میتواند بسیار آسیب‌زا باشد. برای کاهش این نوسانات قیمتی نیاز به هماهنگی میان بخشهای تولید و بازار مصرف است که تشکیل بورس کالا این مشکل را بر طرف می کند. این بازار برای حداقل کردن ریسک سرمایه گذاری و فراهم نمودن محیطی مناسب برای قیمت‌گذاری با نظارت سیستم نظارتی درجهت تصمیم‌گیری‌های اقتصادی فعالان بازار سرمایه بوجود آمده است.بورس انرژی هم به نوعی از بورس کالا محسوب می شود
سرمایه گذاران در این بازار رامی توان به دو بخش تقسیم کرد. دسته اول سرمایه گذاران مانند تولیدکنندگان کالا و مصرف‌کنندگان عمده هستند که می‌خواهند نوسان زیاد قیمت‌ها را نداشته باشند. اما دسته دوم سرمایه گذارانی هستند که مایل هستند از نوسان قیمت سهام استفاده کرده و سود خود را حداکثر کنند.
انواع بازارهای بورس کالا
در این مبحث به بازارهای مختلفی که در ای بازار ایران وجود دارد اشاره می کنیم.
بازار فیزیکی در بورس
یکی از مهم‌ترین بازارهای بورس کالا، بازار فیزیکی بورس کالا است. تولیدکنندگان مواد اولیه خود را دراین بازار عرضه می‌کنند و خریداران عمده نیز این محصولات را از آن‌ها خریداری می‌کنند. پس در این بازار همانند بازارهای سنتی خرید و فروش محصولات انجام می‌شود. البته در بازار فیزیکی بورس کالا قوانین مخصوصی برای این کار وضع شده است.
نحوه خرید و فروش در بازار فیزیکی بورس کالا
خرید وفروش در بازار فیزیکی بورس کالا دارای شرایط خاصی می باشد. معامله محصولات در این بازار به‌صورت مزایده‌ای انجام می‌شود و از نظر نحوه خرید وفروش همانند بازارهای سنتی است. در بازار فیزیکی عرضه‌کننده کالا، قیمت و شرایط فروش را بیان کرده و خریداران قیمت‌ها و حجم‌های پیشنهادی خود را ارائه می‌دهند. در پایان، محصولات به بالاترین پیشنهاد دهنده خرید، فروخته می‌شود.
بازار فرعی
بعضی از محصولات به علل مختلفی نمی‌توانند در بازار فیزیکی عرضه شوند. این محصولات مانند پتروشیمی، معدنی، پلیمر، صنعتی و … می باشند که در بازار فرعی در بورس کالا عرضه می‌شوند. بعضی از محصولات هستند که محموله‌ای می باشند و همیشگی عرضه نمی شوند، مانند آهن آلات قراضه که ممکن است برای مدت کوتاهی وجود داشته باشند.
بعضی از کالاها مانند اموال غیر منقول هم هستند که باید از نزدیک آن‌ها را بررسی کرد و نمی‌توان با توضیحات، مشخصات آن‌ها را بیان کرد. این کالاها در بازار فرعی در بورس عرضه می شوند.
صندوق سرمایه‌گذاری کالایی
در این صندوق بر روی کالاهایی خاص سرمایه‌گذاری می شود و به سرمایه‌گذار این امکان را می‌دهد تا واحدهای این صندوق را برای سرمایه‌گذاری انتخاب نماید. برای مثال می‌توان صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا و زعفران را عنوان نمود.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی از زیر مجموعه بازار مالی در بورس کالای ایران می باشد. افرادی که می‌خواهند بر روی کالایی خاص سرمایه‌گذاری کنند می‌توانند هر تعداد واحد دلخواه از این صندوق کالایی را انتخاب نمایند.
اوراق سلف موازی استاندارد
این اوراق یکی از موارد تأمین مالی برای تولید کنندگان محسوب می شود و زیرمجموعه‌ای از بازار مالی در بورس کالای ایران می باشد. سرمایه‌گذارها با خرید این اوراق از تولیدکننده حمایت می‌کنند. پس خریداری اوراق سلف موازی استاندارد یکی از راه های حمایت از تولیدکننده می باشد. به کمک این اوراق، عرضه کننده محصول میتواند وجه حاصل از فروش کالا را قبل از تحویل کالا از خریدار دریافت کند.
این اوراق اول در بازار اولیه عرضه می‌شود و سرمایه گذاران می‌توانند بعد از خریداری این اوراق آن‌ها را در بازار ثانویه به خریداران دیگر بفروشند. سرمایه گذاران می‌توانند این اوراق را تا زمان سررسید آن در بازار ثانویه داد و ستد کنند و از این نظر هیچ محدودیتی وجود نخواهد داشت.
بازار مشتقه
در این بازار محصولی به عنوان دارایی پایه مشخص می شود. این دارایی پایه ممکن است از محصولات کشاورزی و فلزات گران‌بها یا محصولات پتروشیمی باشد. سپس برای این دارایی پایه قراردادهایی تنظیم ومشخص می‌شود. بازار مشتقه بعنوان یکی از بخشهای بورس کالا می باشد که دارای دو نوع قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می باشد. از مزایای بازار مشتقه این است که امکان خرید و فروش استقراضی دارایی در آن ممکن می باشد. این معاملات توسط اتاق پایاپای بازارضمانت می‌شود.
بورس آتی کالا
قراردادهای آتی یکی از قراردادهایی است که در بورس کالا وجود دارد. در بورس آتی از بازار مشتقه این بازار خرید وفروش انجام می‌شود. در قراردادهای آتی پرداخت مبلغ توافق‌شده و تحویل کالا در زمانی مشخص که قبلا اعلام شده انجام می‌شود. از دراین بازار عرضه کنندگان را از نوسانات احتمالی قیمت مصون نگه می دارد.
به این ترتیب تولید کنندگان با قراردادهای آتی می‌توانند محصولات خود را در تاریخی مشخص و با قیمتی که در زمان تنظیم قرارداد قید شده از فروش محصول خود در قیمت تعیین شده اطمینان پیدا کنند.
با استفاده از قراردادهای آتی تولید کننده میتواند برای خریدهایی که در آینده می‌خواهد انجام دهد بدون استرس از نوسانات قیمتی برنامه ریزی کند.
حساب در اختیار بورس آتی کالا
حساب در اختیار برای معاملات در بورس آتی کالا مورد استفاده قرار می گیرد. سرمایه گذارها حساب در اختیار را به نام خود افتتاح کرده ولی نمی توانند از آن برداشت کنند و حق برداشت از این حساب تنها در اختیار بورس آتی کالا(حساب عملیاتی) خواهد بود. چنانچه شخص بخواهد از حساب در اختیار خود برداشت کند باید درخواست خود را به کارگزاری مربوطه ارسال و پس از آن اینکه درخواست توسط کارگزاری به بورس ارسال شد، بورس کالا مبلغ مورد نظر را از حساب در اختیار به حساب شخصی سرمایه گزار یا حساب پشتیبان واریز می‌کند.
سرمایه گذارها برای دریافت کد آتی بورس کالا باید علاوه بر حساب در اختیار بورس، یک حساب شخصی یا پشتیبان نیز به کارگزاری معرفی نمایند.
نحوه خرید از بورس کالا
افرادی که قصد دارند از بورس کالا خرید کنند می‌توانند مراحل زیر را انجام دهند.
- ثبت سفارش درکار گزاری: برای این کار فرم ثبت سفارش را در کارگزاری پر کنید و قیمتی را که برای خرید کالا مد نظرتان هست را به کارگزاری اعلام کنید.
- واریز حداقل سپرده: خریداران باید حداقل سپرده‌‌ای در حساب کارگزاری خود، برای انجام معامله داشته باشند. این سپرده به حساب کارگزاری که نزد اتاق پایاپای است واریز می‌شود.
- ارسال سفارش برای خرید کالا توسط کارگزار: دراینجا کارگزاری سفارشی را که خریدار در کارگزاری به ثبت رسانده است را برای انجام معامله به تالار معاملات منتقل کرده ودر حراج شرکت داده می شود.
- واریز مبلغ معامله به حساب کارگزار: برای انجام معامله لازم است مبلغ مورد نیاز برای خرید کالا به حساب کارگزار واریز شود.
- انجام تسویه در اتاق پایاپای: در اتاق پایاپای اول تسویه اسنادی و بعدا تسویه مالی معاملات صورت می پذیرد.
- انتقال مبلغ به حساب معامله‌گران: در این مرحله از طریق حساب بانکی وجوه به حساب معامله‌گران منتقل می شود.
ثبت نام در بورس کالا
پس ازثبت نام در سامانه سجام باید کارگزاری مناسبی را که از انجام معاملات این بازار پشتیبانی کند انتخاب کنید. در مرحله بعد با مراجعه به بانک موردنظر برای افتتاح یک حساب وکالتی برای خرید از بورس کالا مراجعه کنید.
درپایان برای دریافت کد معاملاتی برای این سایت می‌توانید به‌صورت حضوری یا اینترنتی از سایت کارگزاری موردنظر نسبت به دریافت کد معاملاتی آنلاین بورس کالا اقدام کنید.
حساب وکالتی
برای معامله در بازار بورس کالا نیاز حساب وکالتی می باشد. برای افتتاح حساب وکالتی می‌توانید به بانک‌های منتخب کارگزاری موردنظر خود مراجعه کنید. کارگزاری مربوطه در هنگام سفارش‌گذاری میتواند موجودی موردنیاز برای انجام معامله را در حساب وکالتی مسدود کند و پس از انجام معاملات مبلغ را به کارگزاری انتقال دهد. در حالتی که سفارش انجام نشود نیز کارگزاری مبلغ مسدود شده در حساب وکالتی را آزاد می‌کند.
خرید خودرو
پس از ثبت نام در سامانه سجام و کارگزاری پس از باز کردن حساب وکالتی و دریافت کد معاملاتی آنلاین در سامانه آنلاین خرید بورس کالا، شماره حساب وکالتی خود را ثبت کنید.
چنانچه قصد خرید خودرو در این بازار را دارید باید مقدار قیمت پایه برای خودرو مد نظر را تا قبل از روز عرضه در حساب وکالتی خود داشته باشید .برای ثبت سفارش نیز به سامانه خرید آنلاین بورس کالا مراجعه می‌کنید و سفارش خود را در روز عرضه خودرو ثبت می‌کنید. با ثبت سفارش در صورت عرضه کافی، خودروی مورد نظر شما خریداری خواهد شد.
وقتی که توانستید خودروی موردنظرتان را از بورس کالا خریداری کنید در همان سامانه خرید آنلاین باید برای دریافت خودرو برای تعیین نمایندگی اقدام کنید.
مزایای بورس کالا
این بازار با ایجاد محیطی مطمئن برای خرید وفروش قانون مند توانسته است توجه بسیاری از تولیدکنندگان و خریداران عمده را به خود جلب کند.
- افزایش اطمینان خریدارها و فروشندگان: این بازار بررسی اصالت کالاهای عرضه شده و اصالت خریدارها و فروشنده‌ها را برعهده دارد از این رو باعث اطمینان در میان خریدارها و فروشنده‌ها در بورس کالا می شود.
- تعیین قیمت واقعی: دراین بازار قیمت واقعی کالا بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین می شود. پس بورس کالا محلی برای تعیین قیمت واقعی کالاها است.
- معاملات شفاف: همانطور که گفته شد در این بازار همه خرید و فروش ها به‌طور شفاف در معرض دید همه قرار دارد، پس در بورس کالا نمی‌توان دستکاری قیمت در خرید و فروش ها انجام داد.
- جبران خسارت طرفین معامله: چنانچه طرفین معامله به تعهدات خود مبنی بر تسویه یا تحویل کالا عمل نکنند باعث ضرر رساندن به طرف مقابل می‌شود. دربورس کالا از طرفین برای حسن انجام کار ضمانت گرفته شده است، و در صورت وارد آمدن زیان به یکی از طرفین نیازی به شکایت در مراجع قضایی نیست و این ضرر از طریق اتاق پایاپای جبران می‌شود.
- انجام خرید وفروش قانون مند: این بازار بستری مناسب برای انجام معاملات مکانیزه فراهم کرده است. انجام خرید وفروش قانون مند و مکانیزه از تفاوت‌های اصلی بین بازارهای سنتی و بورس کالا می باشد.
- معرفی تولیدکننده به خریداران: در این بازار عرضه کنندگان نیازی به تبلیغات گسترده برای شناساندن محصولات خود به خریدارها را ندارند. بورس کالا تولیدات آن‌ها را به خریدارهای داخلی و خارجی معرفی می‌کند. این موضوع باعث می‌شود محصولات عرضه‌کننده با قیمتی رقابتی در فضایی مناسب به خریدارها عرضه شود و هزینه تبلیغات نیز کاهش می شود.
- معافیت مالیاتی: کالاهایی که در این بازار عرضه می‌شوند از معافیت مالیاتی ۱۰ درصدی برخوردار می‌شوند.
جمع بندی
در ابتدای این مبحث به تعریف بورس کالا پرداختیم و دلایل وجود بورس کالا را توضیح دادیم. درادامه با سایت بورس کالای ایران آشنا شدیم. در ادامه مبحث به توضیح انواع بازارهای بورس کالا پرداخته شد و بازار فیزیکی بورس کالا و نحوه پذیرش کالا در آن مطرح شد. سپس نحوه فروش در بازار فیزیکی بورس کالا را شرح دادیم.
در ادامه درمورد بازار فرعی بورس کالا، صندوق سرمایه‌گذاری کالایی و اوراق سلف موازی استاندارد توضیحاتی ارائه شد. در ادامه به معرفی بازار مشتقه بورس کالا و بورس آتی کالا را پرداختیم و آن راشرح دادیم.
برای خرید از بورس کالا، نیاز به نحوه ثبت نام در بورس کالا و حساب وکالتی در بورس کالا بود که آن را توضیح دادیم. کد آنلاین بورس کالا توضیح داده شد. سپس بورس کالای خودرو را از بورس کالا را شرح دادیم. در انتها به مزایای بورس کالا اشاره شد.
