نقش پول در سیستم اقتصادی بطور کلی و در یک کلام تسهیل مبادله «کار» و «کالا»است. انسان اگر در طول زندگی با افراد دیگر تعامل نداشته باشد به پول احتیاجی ندارد. در جوامع کوچک ،استفاده پول برای آنان نفع بسیار محدودی داشت؛ زیرا می توانستند کار و کالایشان را میان خود مبادله کنند. ولی به تدریج که جوامع بزرگتر می شود، افراد در صدد برمی آیند که میزان تخصص و دامنۀ معاملات را گسترش دهند. آنها متوجه شدند که مبادلۀ مستقیم و کار و کالا هر روز با مشکلات بیشتری مواجه می شودو موجب اتلاف وقت و زحمت زیادی می گردد.در این مقاله همراه ما باشید تا با نقش پول در اقتصاد بیشتر آشنا شوید.
فهرست مطالب
فرآیند خلق پول چگونه اتفاق می افتد؟
بانک مرکزی هر کشور وظیفه چاپ اسکناس را دارد اما وظیفه بانک های تجاری ایجاد حساب است. و نقش پرنگی در خلق پول دارند. برای درک نقش پول و نقش بانک های تجاری در اقتصاد و خلق پول به مثال زیر توجه کنید.
یک ریش سفید در یک شهر را در نظر بگیرید. او مورد اعتماد مردم شهر است و مردم سکه هایشان را نزد او به امانت می گذارند. امین هر عدد سکه که از افراد میگیرد، یک کاغذ به آنها تحویل میدهد. در آن کاغذ نوشته شده است که این برگه (حواله) برابر یک سکه است. یعنی پشتوانه این کاغذ، آن یک سکه ای است که شخص امانت دار تحویل گرفته است.
حال به جای اینکه کشاورز سکه خود را از ریش سفید بگیرد و به بنا بدهد و دوباره بنا سکه را به ریش سفید تحویل دهد.کشاورز حواله سکه را به بنا میدهد و بنا اگر به سکه نیاز داشت، میتواند پیش امین رفته و سکه را از او بگیرد.
سرنوشت کاغذهای با پشتوانه(حواله)
تا اینجا فهمیدیم که مردم شهر به جای اینکه به سکه نیازی داشته باشند. با همان حواله، معاملات خود را انجام میدهند. حالا فرض کنید ریش سفید مثلا 500 سکه در خزانه دارد. اما میداند که بیشتر مردم با همان حواله ها معاملات میکنند.
او بر اساس تجربه به این نتیجه می رسد. که برای پشتوانه حواله ها حدود 50 سکه از این 500 سکه کافی است. و به 450 سکه نیازی نیست. کلا ممکن است 50 نفر به او مراجعه کنند و سکه را بگیرند و باقی افراد با حواله کار خود را انجام دهند.
ریش سفید این 450 سکه را به افراد وام میدهد و حواله جدید تحویل میگیرد. حال،تعداد حواله ها در شهر زیاد میشود با اینکه تعداد سکه های نزد ریش سفید ثابت و همان 500 عدد است. حالا برای این 450 حواله جدید هم، امانت دار به همان روش قبل عمل میکند. و 45 سکه (10% از کل) را به عنوان پشتوانه شناسایی میکند و 405 سکه را با حواله جدید وام میدهد و….
امانت دار اینکار را تا جایی اجازه دارد جلو ببرد که جمع همه پشتوانه هایی که شناسایی کرده بود. به عدد 500 برسد.این مثال نقش پول در بانک های تجاری را به زبان ساده به ما نشان میدهد.
جایگاه پول در بانک مرکزی و بانک های تجاری
همانطور که گفتیم عملکرد بانک های تجاری مثل همان ریش سفید است. وظیفه بانک مرکزی هم کنترل و نظارت بر بانک های تجاری است. علاوه بر این، بانک مرکزی باید سیاست های پولی را طراحی و اجرا کند.
در واقع وظیفه اصلی بانک مرکزی این است. که مشخص کند چه مقدار پول برای اقتصاد بهینه است. و بعد از آن سیاستی را طراحی کند که این مقدار پول ایجاد شود. بانک های تجاری موظف هستند بخشی از سپرده مردم را در بانک مرکزی پس انداز کنند. این سپرده که در اقتصاد سپرده قانونی نامیده میشود. همان پشتوانه ای است که در مثال شخص ریش سفید توضیح دادیم.
بانک مرکزی توانایی کم یا زیاد کردن این سپرده را دارد. در مثالی که زدیم، امانت دار 10% از سکه ها را به عنوان پشتوانه (یا همان سپرده قانونی) لحاظ میکرد. اگر بانک مرکزی به این نتیجه برسد که پول باید کمتر شود. این مقدار را مثلا از 10 درصد به 20 درصد تغییر میدهد. اگر بانک ها مجبور باشند 20% از حساب مردم را به عنوان سپرده قانونی، به بانک مرکزی بدهند. کمتر میتوانند وام بدهند و در نتیجه پول کمتری تولید میشود.
اگر بانک مرکزی بخواهد پول زیاد شود. بطور برعکس، اعلام میکند که مثلا به جای 10% سپرده قانونی، بانک ها باید 5% سپرده داشته باشند.به این مفهوم در اقتصاد عرضه پول و سیاست انبساط یا انقباض پولی گفته میشود.
تاثیرات بانک ها و مردم برروی حجم پول
الف) تاثیر بانک مرکزی
بانک مرکزی از طریق سه روش زیر روی خلق پول اثر گذار است:
- تغییر اقلام پایه پولی (همان زیاد و کم شدن منابعی که دست بانک های تجاری است)
- تغییر نرخ سپرده های قانونی بانک ها (همان پشتوانه ها)
- انجام عملیات بازار باز
ب) بانک های تجاری
بانک های تجاری از دو روش زیر روی نقش پول اثر گذارند:
- خودداری کردن از وام دادن به مشتریان
- سپرده کردن سرمایه مردم بیشتر از میزان سپرده قانونی نزد بانک مرکزی
ج) مردم
مردم هم در صورتی که پول خود را وارد سیستم بانکی نکنند، روی این چرخه تاثیر خواهند داشت.
اهمیت پول در جوامع
پول امروزه معیار بسیار قوی در تحلیل و برنامه ریزی های اقتصادی است. و در تمامی زوایای زندگی انسان نفوذ کرده است. نقش پول و اهمیت آن نشان داده است نه تنها امکان حذف پول از زندگی اجتماعی انسان ها وجود ندارد ،بلکه اقتصاد بدون پول امروزه دور از ذهن است.
اهمیت پول چه از جنبه مثبت و چه منفی غیر قابل انکار است. پول به لحاظ اهمیتی که دارد میتواند اختلاف ایجاد می کند. باعث ناهنجاری شود. و یا همیشه انسان را در حالت بدهکاری قرار دهد.
اگر این امر را در سطوح بالاتر بررسی کنیم متوجه میشویم، وقتی پول معیار سنجش شد، اصل و ماهیت اشیا میتواند نادیده گرفته شود. پول است که تعیین میکند چه کالایی خوب است و چه کالایی بد. قیمت و بهای نقدی می تواند ماهیت اشیا را تغییر دهد
در مثالی آمده که پول مانند چربی بدن در رگ های دولت است. چربی به مقدار لازم خوب است اما بیش از حد باعث سستی و کم تحرکی می شود. حتی بیماری و در نهایت مرگ دولتی را به همراه دارد.
نتیجه گیری
در این مقاله با نقش پول در سیستم اقتصادی آشنا شدیم و فهمیدیم که انسان ها برای برقراری تعامل نیاز به درک مفهوم پول دارند. این موضوع نشان دهنده اهمیت بالای پول در جوامع است.اگر چه اهمیت پول خطراتی را هم به دنبال دارد اما فواید آن همواره راه حل بسیاری از مشکلات در دولت ها بوده است. همچنین بانک مرکزی و بانک های تجاری و مردم در شکل گیری جایگاه پول تاثیر بسزایی دارند.
