اقتصاد عقلانی به بررسی رفتار عاملان اقتصادی در اقتصاد متعارف میپردازد. در اقتصاد کلاسیک ،عقلانیت درواقع ابزاری برای به حداکثر رساندن شرایط مطلوب و سود میباشد. در این مقاله ابتدا علم اقتصاد را شرح میدهیم سپس به بررسی مفاهیم اقتصاد عقلانی ، مفهوم عقلانیت در اقتصاد و تعریف رفتار عقلایی به همراه مثال های کاربردی میپردازیم.
فهرست مطالب
علم اقتصاد یا اِکونومیک
علم اقتصاد یا اکونومیک ،شاخه‌ای از علوم اجتماعی است که به تحلیل تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات میپردازد. تمرکز دانش اقتصاد بر این است که عوامل اقتصادی چگونه رفتار و تعامل می‌کنند و اقتصادهای مختلف چگونه کار می‌کنند. در این راستا، یک تقسیم‌بندی اولیه کتاب‌های پایه‌ای اقتصاد، اقتصاد خرد در برابر اقتصاد کلان است.
اقتصاد خرد، رفتار اقتصادی واحدهای تصمیم گیرنده انفرادی، شامل خانوارها و شرکتها یا خریداران و فروشندگان را بررسی می‌کند. در مقابل اقتصاد کلان، بررسی رفتار کلی و همفزون شده اقتصاد و عوامل مؤثر بر آن شامل بیکاری، تورم، رشد اقتصادی و سیاست پولی و مالی را تحلیل می‌کند.
اقتصاد عقلانی چیست؟
عقل محض از راه حواس بدست نمی آید بلکه از هر حس و تجربه‌ای مستقل است.اقتصاد عقلانی به معنی بررسی رفتار عاملان اقتصادی در اقتصاد متعارف است. در اقتصاد کلاسیک ،عقلانیت ابزاری برای به حداکثر رساندن شرایط مطلوب است.
این ابزار در ابتدا برای تحلیل رفتار سرمایه داران غربی مورد استفاده قرار میگرفت اما دارای محدودیت‌هایی بود.رفته رفته جامعیت خود را از دست داد. نهادگرایان تاکید داشتند که عقل انسان کامل نیست و به ارائه نظراتی کامل‌تر و جامع‌تر در رابطه با رفتار عقلایی انسان پرداختند.
گری گوری منکیو ،استاد اقتصاد،در مصاحبه با روزنامه نیویورک تایمز:
مقداری روانشناسی یاد بگیرید. اقتصاددانانی مثل من اغلب وانمود می‌کنند که مردم عقلایی رفتار می‌کنند. یعنی فرض میشود مردم بهترین کار را برای رسیدن به اهداف خود انجام می‌دهند. یک مقدار روانشناسی مفید است. چنین درسی، نواقص عقلانیت انسان‌هایی مثل خود من را آشکار می‌سازد. نمی‌دانم که با این کار اقتصاددان بهتری شده‌ام یا نه، اما مطمئن هستم که مرا اقتصاددانی متواضع‌تر ساخته و گمان دارم انسان بهتری شده‌ام.
همچنین یکی از وظایف اصلی نظریه‌های اقتصادی توضیح و تفسیر رفتار اقتصادی افراد و بنگاه‌ها و نتایج آن البته در سطح خرد است. که یکی از مشخصه‌های بنیادی و پذیرفته شده جهانی آن رفتار عقلایی انسان اقتصادی است.
مفهوم عقلانیت چیست؟
در فلسفه یونانی، عقلانیت به معنی بکارگیری عقل و خرد برای بدست آوردن شناخت است. در تعریف دیگر، ویژگی یا حالت معقول بودن، بر مبنای حقایق یا عقل و منطق است. عقلانیت دارای معانی متفاوتی در فلسفه، اقتصاد، جامعه‌شناسی، روانشناسی، زیست‌شناسی تکاملی و علوم سیاسی میباشد.
این مفهوم از مفاهیم محوری و پر کاربرد در بسیاری از نظریه های مطرح در اقتصاد است و تا حدی مشکل تحلیل رفتار عاملان اقتصادی را حل کرده است. اما این تعریف جدا از عقاید ،ارزش‌ها و باورها همه افراد را به یک چشم میبیند و انگیزه رفتار اقتصادی انسان‌ها را فقط در نفع شخصی قرار می‌دهد که کمی غیرقابل قبول است.
اگر بخواهیم یک تعریف کلی از عقلانیت داشته باشیم، مسیر باورها و اندیشه های توصیف شده از راه عقل را بیان می کند. فرض رفتار عقلانی نقش مهمی در علم اقتصاد مدرن ایفا می کند. در این فرض رفتار انسان ها عقلانی فرض می شوند و این توصیف از رفتار عقلانی، با توصیف رفتار واقعی تفاوت چندانی ندارد.
تعریف رفتار عقلایی
رفتار عقلایی،یکی از پیش فرض های مهم اقتصاد در بخش رفتار مصرف کنندگان است. در این فرایند چون تصمیم با عقل گرفته میشود سود به حداکثر میرسد.
در این رفتار بستر شفافیت و دسترسی همه به اطلاعات وجود دارد. اما گاها مجموعه کالاهای غیر قابل استفاده تهیه میکنیم که بیانگر رفتارهای غیر عقلایی است. احساسی شدن و یا چشم و همچشمی، تبلیغات و یا تصمیم گیری بر اساس اطلاعات ناقص از این عوامل است.
ما از سنین کودکی عادت کرده ایم تا والدین برای ما تصمیم بگیرند و یا به روایت درست تر والدین و جامعه انتخاب رنگ لباس، نوع غذا و رشته تحصیلی و ….را به عهده خودمان نگذاشته اند. لذا تصمیماتی که در سنین کودکی و نوجوانی می توانست منجر به آموزش و تجربه شود، در جامعه میسر نبوده است. در چنین جامعه ای مجموعه ای از رفتارهای غیر منطقی در عرصه اقتصاد و خانواده و کشور خواهیم دید که زیان های آن بیشتر از حوزه فردی است.
در یک اجتماع رفتارهای عقلایی جمعی مهمتر از تصمیمات فردی است.فقر، بیکاری و رکود و معضلات اجتماعی که جوامع درگیر آنها میشوند، می تواند ناشی از تصمیمات احساسی افراد و گروهی بر اساس منافع کوتاه مدت و بازخوردی از شعارهای سراب گونه باشد.در چنین فضایی تصمیمات عقلایی جمعی فضایی برای ظهور و بروز نداشته است.
رفتار عقلایی در اقتصاد نئوکلاسیک
رفتار عقلایی در اقتصاد نئوکلاسیک به معنی تلاش برای حداکثر کردن منافع مادی فردی است. یک فرِآیند تصمیم‌گیری است که بر پایه انتخاب‌هایی بنا شده که بهترین سطح از سود را برای اشخاص در بردارد. بیشتر نظریه‌های اقتصادی متعارف بر این فرض بنا شده و مورداستفاده قرار می‌گیرند که همه اشخاصی که در یک عمل یا فعالیت شرکت می‌کنند، به شکل عقلایی رفتار می‌نمایند.
الزاماً همیشه رفتار عقلایی شامل دریافت بیشترین سود پولی یا مادی نیست، چون رضایت به‌دست‌آمده می‌تواند کاملاً از نظر احساسی باشد. به طور مثال، شخصی را در نظر بگیرید که به جای ماندن در یک شرکت که از نظر مالی برای شخص سودمندتر است، رفتار عقلایـی برای او این گونه باشد که احساس کند مزایای بازنشستگی بهتر از چک‌های حقوقی است که دریافت می‌کند وبه دنبال بازنشستگی زودتر از موعد برود.
نتیجه گیری
دانش اقتصاد به بررسی رفتار و تعامل عوامل اقتصادی میپردازد و نتیجه میگیرد. که اقتصادهای مختلف چگونه کار می‌کنند. اقتصاد عقلانی به معنی بررسی رفتار عاملان اقتصادی در اقتصاد متعارف است. مفهوم عقلانیت از مفاهیم محوری و پر کاربرد در بسیاری از نظریه های مطرح در اقتصاد است. عقلانیت یک پیش فرض فلسفی و ارزشی است، که تاثیر قابل توجهی بر رفتار اقتصادی افراد در جامعه و در نتیجه بر علم اقتصاد دارد. همچنین بیشتر نظریه‌های اقتصادی متعارف بر این فرض بنا شده که همه اشخاصی که در یک عمل یا فعالیت شرکت می‌کنند، به شکل عقلایی رفتار می‌نمایند.
